Op Oost-Terschelling speelt zich op 6 december, het Sunderum af, een oud volksfeest dat teruggaat tot in de Middeleeuwen. Van oorsprong is dat een mid-winterviering ter verdrijving van kwade geesten. De “Sunderums” waren demonische figuren, verklede en vermomde jongens en mannen met rammelende kettingen en op koehoorns toeterend. De meisjes, die zich op straat durven te vertonen, werden in de kettingen gevangen en de meeste bleven dan ook wijselijk thuis. De kostumering was het eigenaardigste.

Het Sunderum is vooral de laatste jaren, enigszins te vergelijken met de Brielse Maskerade. Een van de verschillen is dat de Maskerade in Den Briel op 5 december plaats vind. Van oorsprong begaven de Briellenaren, Klaassielopers genoemd, zich in de avond, wanneer het donker is, verkleed op straat om zich zonder regels helemaal uit te leven, waarbij ook plaatselijke gebeurtenissen op de hak werden genomen. Een overeenkomst tussen deze twee oeroude tradities is dat tegenwoordig het Sunderum niet meer zo als de oorspronkelijke traditie gevierd wordt. De Brielse Maskerade is zo hij altijd gevierd werd, na 2005 veranderd in een Stil Protest, waarbij de deelnemers zwijgend en alleen met borden hun ongenoegen kenbaar mogen maken tegenover de gemeentebestuurders die op het bordes van het stadhuis staan, de Klaassielopers gade slaan. Sinds 2013 is men uiteindelijk weer beetje bij beetje de ingeslagen weg aan het verlaten, waardoor dit eeuwen oude cultureel erfgoed hopelijk weer hersteld wordt.

Niemand weet hoelang deze gewoonte al bestaat, maar op Ameland speelt in Hollum op 5 en 6 december dit bijzondere ritueel af. Officieel begint het om 17:00. Dan gaat alle verlichting op Ameland uit. Wie zijn licht aanlaat krijgt als cadeau een ingetikte of geverfde ruit. Vervolgens gaan mannen gehuld in lakens en een wit doek als masker en bewapend met stokken de straat op voor het ‘Banevegen’.

Het Sunneklaas is beslist geen misogyne inteeltcarnaval, het gaat veel dieper dan dat. Het stamt vanuit een voorchristelijke Sinterklaastraditie waarin mensen duivels probeerden te verjagen. Daarmee is het één van de laatste eeuwenoude rituelen die ons land rijk is, terwijl de traditie op het vasteland inmiddels allang is vertroebeld door het Rooms-Katholicisme, slavernij, commercie en vraatzucht.

Nu het authentieke aspect van Sunneklaas ook dreigt te verdwijnen door bemoeizucht van de vastelanders en de laagdrempeligheid van de hedendaagse media, is het begrijpelijk dat de eilanders liever geen ‘pottenkijker’ zien op deze dagen op hun eiland. Journalisten en toeristen wordt dat bij aankomst met de veerboot al duidelijk gemaakt.

Omdat in de gemeenschap van Hollum over Sunneklaas niet gepraat wordt en er geen concessies worden gedaan aan de moderne tijd, heeft het de oorspronkelijke woestheid en geheimzinnigheid behouden. Ze leven er maanden naartoe op dat eiland. Het is de lol dat je elkaar niet herkent. Zelfs eigen familieleden herkennen elkaar niet. Om nog onherkenbaarder te zijn, zet iedereen een kopstem op. In Hollum vindt er ook geen demasqué plaats, zodat sommigen er nooit achter komen wie precies wie was, terwijl je wel echt contact met elkaar hebt.”

SUNDERUM

SUNNEKLAZEN

Men vermoedt dat heel vroeger zo rond de kortste dagen van het jaar mensen zich verkleedden om zo langs de schoorstenen te gaan om elke kwade geest die daar in het rookkanaal zat te huilen in de nacht weg te jagen met de meest angstaanjagende verschijningen.

Later is dat samengesmolten met Sinterklaas. Het was echter de grootmoeder van Sinterklaas die de huizen langskwam met de Sundrums om de kinderen flink angst aan te jagen. Sinterklaas was vroeger geen pretje en veel kinderen zaten achter de bank te griezelen en te bibberen wanneer de oude tante binnen kwam. Kadootjes zaten er op het arme Terschelling ook niet in. Met een beetje geluk werd er wel wat snoep achter gelaten.

Overdag is er niets te zien of te merken op het eiland, want Sunderum speelt zich pas ‘s avonds in het donker af. Alle mannen uit de verschillende dorpen gaan onherkenbaar verkleed in pakken van oorsprong gemaakt van natuurlijke materialen als hei, zee-algen, stro, kippenveren, soms met schelpen afgezet, en een masker van jute, de straat op. Kettingen en koehoorns worden toegevoegd als attributen om flink lawaai te maken. straat op. Ze drongen de huizen binnen en werden daar onthaald op chocolade enzovoorts. De vermomming was zo goed dat men niet wist wie men op bezoek had.

Huis na huis bezoekt hij, als de deur openstaat mag hij naar binnen komen, anders niet, waar de verzamelde gezinsleden en bezoekers in de huis- kamer mogen raden wie er achter dat masker zit. Hoe mooier en authentieker het pak, hoe meer bewondering hij krijgt. 

Kinderen mogen niet meedoen. Vrouwen mogen volgens de traditie tijdens Sunderum niet naar buiten. Vertonen zij zich wel op straat, mogen ze achtervolgd worden of aan het hek vastgeketend.

Hoewel oudere Terschellingers dat nog steeds niet op prijs stellen, verkleden ook vrouwen zich wel eens. Tegenwoordig is het redelijk veilig, ook als je niet verkleed bent, om je 's avonds op straat te begeven. Desondanks is Sundrum toch nog steeds een feest van de eilanders en staat het feest daarom niet op de evenementenlijsten.

Tegenwoordig wordt er ook vaak ingespeeld op de politieke actualiteit, vooral van de eilander politiek.

De mannen proberen onherkenbaar te blijven door met verdraaide stemmen te spreken als ze opmerkingen over recente gebeurtenissen in het dorp maken. Als men een Sunderum ontmaskert, mag men alleen in bedekte termen laten weten dat men weet wie het is.

Aan het einde komen Sunderums bijeen voor een dansfeest waar ook de vrouwen aanwezig zijn. De vrouwen mogen de Sunderums daar ontmaskeren.

Op de andere waddeneilanden worden vergelijkbare feesten gevierd in dezelfde periode van het jaar, zoals Klozum op Schiermonnikoog, Opkleden op Vlieland en Ouwe Sunderklaas op Texel. Ook in Zoutkamp is een soortgelijk feest, het zogenaamde Sinterklaaslopen.

Wordt er één ontdekt, dan waarschuwen de rechtmatige 'Klaasomes' elkaar door op de hoorns te blazen. Ze verzamelen zich dan rond de boosdoener. Valt hij inderdaad door de mand, dan is de straf niet mals. Meestal wordt hij, net als de vrouwen die de 'Banevegers' tarten, hard geslagen of in een gierput gegooid. 

Witte schimmen razen dan in het aardedonker over straat, blazen op hun hoorns (het ‘Gnorren’) en slaan alle vrouwen en minderjarigen naar huis zodra het begint te schemeren. Deze demonische figuren jagen vrouwen, kinderen en jongeren onder de achttien naar huis. Als de 'Banevegers' ze later nog in het donker op straat aantreffen, dan worden ze zonder pardon afgerammeld. Dat gebeurt met de versierde stok die deze sinterklazen, naast een koehoorn, bij zich dragen. De mannen zijn onherkenbaar vermomd, ze loeien en grommen tegen elkaar en voelen door middel van een handdruk of er ook 'ondermaatse', te jonge sinterklazen tussen zitten.

Tussen half acht en acht uur is de straatban even opgeheven om de vrouwen de gelegenheid te geven naar de 'goed-in' huizen te gaan, waar ze zich verzamelen om de komst van de 'Klaasomes' af te wachten. Die komen dan binnen en dan testen de mannen elkaar nog voor de zekerheid met het ‘Fûskje’. Ze gebruiken de stok om aan te geven wat ze van een door hen uitgenodigde vrouw verwachten: wordt de stok horizontaal gehouden, dan moet zij er overheen springen. Slaat de stok voor haar voeten, dan moet de vrouw dansen.

De bont geklede en volkomen onherkenbare mannen rusten graag even uit op de schoot van een vrouw of meisje. De deelnemers zijn weken van tevoren met hun pak bezig en het is de kunst om die avond onherkenbaar te blijven.

De oorsprong  | 1945 - 1968  |  1969 - 1982  |  Fotogalerij 1950-1982  |  1983 - 2015        

Fotogalerij 2009-2015   |  Slotwoord  |  Vergelijkbare tradities | Site inhoud  |  Fons Löbker  |  2018/2020