Het geuzengesticht ‘Wilhelmus van Nassauen en de Voorstraat 80 werd in 1873 gesticht op initiatief van J.L. Bernhardi uit Utrecht in 1872-73 tot stand in een bestaand woonhuis, een geschenk van de gereformeerde Brielse bevolking.

Een weeshuis op gereformeerde grondslag als huldeblijk op 2 oktober 1873 geopend, ter gelegenheid van de 300 jarige viering van de bevrijding van Den Briel. Het was bedoeld voor gereformeerde wezen.

Enkele panden voorbij de witte Jacobskerk, de voormalige kapel van het gesloopte St. Jacobs-gasthuis, valt het drie verdiepingen tellende laat-18de-eeuws gebouw met Lodewijk XVI-details en een grote gevelsteen met bovenstaande tekst: ‘Geuzengesticht Wilhelmus Van Nassauwen’’ meteen op.

Eigenlijk was het een protest tegen het nationale monument De Nymph dat naar aanleiding van diezelfde gebeur-tenis op het Asylplein werd opgericht en herinnert aan de viering van 1 april 1872 wat door hen werd afgekeurd, omdat zij de blote borst aanstoot-gevend vonden. 

Op de natuurstenen sokkel staat het  opschrift 1572 LIBERTAS PRIMITIAE (Eersteling der Vrijheid) 1872.

Het beeld is ontworpen door J. Ph. Koelman en werd in 1873 door Koning Willem III onthuld ter gelegenheid van 300 jaar bevrijding van Brielle door de Watergeuzen op de Spanjaarden.

De Nymph verbeeldt de vrijheidsgedachte. Zij rijst uit zee op, staat op een schelp-, wijst met haar linkerhand naar de monding van de Maas, waar de Geuzen vandaan kwamen en houdt in haar rechterhand het vaandel van Willem van Oranje vast.

De een gaf aan dat een vrouwelijke nympf voorbijgangers weleens op slechte gedachten zou kunnen brengen, de ander wilde een stoere geus. De feestcommissie hield voet bij stuk: het beeld kwam er en staat er nog steeds.

Opvallend boven de voordeur is het door de firma E.C. Martin uit Zeist vervaardigde terracottareliëf met de afbeelding van een Watergeus en vlag met de tekst ‘Pro Patria’, wat Voor het Vaderland betekend. De 'Turkse' muts van de Watergeus draagt een halve maan, die verwijst naar het gezegde: ‘Liver turcx dan paus’, 'Liever Turks dan Paaps'. Achter de afgebeelde geus zijn twee geuzenschepen te zien en een Brielse poort.

De Spaanse koning Philips II, die ook tegen de Turken vocht, was rooms-katholiek (‘paaps’). De watergeuzen waren protestants.

De weelderige tuin met het achterhuis in 1905.

In de tuin met vader en moeder Pille in 1915.

In het zondagse kostuum om naar de kerk te gaan in1920.

Toekijkende vader Pille.

De slaapzaal was in de periode weeshuis en later pension in dit hoge, achterste pand op de eerste verdieping.

Het pand heeft één verdieping en een zolder.

Boven de ingang het zandkleurige reliëf, zoals het er van oorsprong tot half jaren zeventig uitzag.

Er waren periodes dat er wel meer dan vijfentwintig gereformeerde weeskinderen verbleven, die vermoedelijk uit het hele land naar Den Briel kwamen.

De eetzaal met rechts moeder Pille.

Rens van Adrighem

Jávea Spanje, 30 augustus 2017

Midden in het plantsoen op het Asylplein, in relatie met het Asyl voor Oude en Gebrekkige Zeelieden, staat dit bronzen standbeeld.

Na 1940 hebben de panden over het algemeen leeggestaan, maar na het bombardement in de Langestraat die de Meisjes Vakschool geheel verwoeste, werden er lessen gegeven in het Geuzengesticht, tot 1953 toen er een nieuwe school geopend werd aan het eind van de Langestraat.

Volgens overlevering heeft zich er ook nog een boksschool in het Geuzengesticht bevonden.

In 1958 kwam de familie Campbell er in.

Het pand in de tuin is bijgebouwd. Wanneer dat is gebouwd is niet bekend, maar in elk geval vóór dat de panden dienst gingen doen als weeshuis.

Het weeshuis leed een moeizaam bestaan. een eigen kapitaal bezat het niet. Men was afhankelijk van collecten, subsidies, donaties, armenbesturen, centenverenigingen en particulieren. Op een foto uit 1919, Kees Langeveld, Jacob van der Voorde en Henk Sluimer, van de jongelingsvereniging, potsierlijk uitgerust met een draaiorgel om voor het Geuzengesticht te collecteren.

De slaapzaal met de wastafels en aan de wand de persoonlijke kastjes.

Het hele complex bestaat uit drie panden die onderling verbonden zijn met een gang en een apart staand gebouw in de tuin.

Ook de 4 pandjes tegen de schutting van de tuin, aan de kant van de Rozemarijnstraat, die er nu nog staan staan daar aangegeven.

Van woonhuis naar weeshuis, meisjes vakschool en boksclub.

Elk jaar werd De Geuzen Almanak uitgebracht. Men ging daar elk begin van het jaar mee langs de deur, ter versterking van de kas.

Overzicht van het Geuzengesticht. 1: het pand aan de Voorstraat met de drie haaks op elkaar staande daken. 2: de achterste twee panden. 3: het pand in de tuin.

1

2

3

Vanwege haar ontblote borst werd het beeld niet door iedereen gewaardeerd. De reacties logen er niet om. Die varieerden van ‘te heidens’ tot ronduit lelijk.

Op oude tekeningen van het kadaster is namelijk te zien dat er slechts twee panden stonden.