De Luidklokken

Op de derde verdieping bevind zich de klokkenzolder. Daar hangen drie grote klokken, waarvan de grootste 4750 kg weegt en in 1482 gegoten werd. Op de vierde verdieping bevindt zich de klokkenstoel en het carillon dat uit 47 klokken bestaat.

De Butendicc uit 1482

De Crans uit 1744

De Bakker uit 1773

De klokken boven de cabine

Klok naast de cabine

Het carillon van bovenaf gezien

De klokken boven de cabine

De Sint Catharijnetoren, waarin het carillon hangt, dateert van 1482, toen de huidige hoogte van 57 meter werd bereikt. Er werd een luidklok ingehangen, de Catharina, gegoten door Steven Butendiic. De toren is wegens geldgebrek nooit afgebouwd, maar kon met zijn stompe bovendeel goed dienen als vuurbaken.

 

Aanvankelijk werd de tijd aangeven door slagen op de Catharina. Wijzerplaten waren er nog niet. Dat kon ook niet omdat er geen uurwerk was. Dit kwam later, met wijzerplaten met slechts één wijzer, de kleine. Dit was voor die tijd nauwkeurig genoeg. Mensen keken niet op een paar minuten!

Het uurwerk, met tegelijk een speelwerk, werd aangebracht in 1578, zes jaar na de inname door de 'watergeuzen'. Het speelwerk kreeg 12 klokken. De primaire functie was de aandacht vragen voor de uurslagen. Pas rond 1600 wordt het mogelijk de klokken handmatig te bespelen en is er sprake van een carillon of beiaard. De klokken kwamen in het middelste galmgat te hangen aan de oostkant, boven het kerkdak. Daar hangen ze nu niet meer. De klokken werden in 1660 vervangen door klokken van François Hemony, een klokkengieter die wereldfaam verwierf doordat hij de eerste was die zuivere klokken kon maken. De Hemony-klokken vormen de basis van het huidige carillon.

In de Tweede Wereldoorlog werden de klokken op transport gezet naar Duitsland om te worden omgesmolten t.b.v. de wapenindustrie. Het schip "Op Hoop" dat de klokken vervoerde zonk op het IJsselmeer. Het is nooit duidelijk geworden of dit een ongeluk betrof of een verzetsdaad, mogelijk van de schipper zelf. Na de oorlog werd het schip gelicht en na identificatie werden de klokken weer aan de betreffende steden teruggegeven.

Een carillon wordt bespeeld met een zogenaamd stokkenklavier, waar met de vuisten op geslagen wordt en met de voeten op getrapt.

In de jaren ’70 werd het Hemony-carillon door de inspanningen van oud-archivaris en toenmalige beiaardier Jac. Klok, en met steun van bedrijven en particulieren, uitgebreid met klokken van de firma Eijsbouts. In de klokkengieterij van Eijsbouts in Asten werd op 26 september 1974 de grote klok van de Sint Catharijnekerk gegoten die 2000 kilo woog. Er was toen echter geen geld voor twee belangrijke basklokken.

Het Carillon

Steven Butendicc giet in 1482 de Grote klok. Hij heeft een doorsnede van 1.88 m, toon A en weegt 4380 kg.

Hij wordt gebruikt om de ingezetenen bijeen te roepen voor bekendmakingen en afkondigingen, maar het is ook de stormklok en noodklok. In de 18e eeuw is de klok gebarsten en daarna van drie ijzeren banden voorzien ter voorkoming van verdere schade.

In 1943 is hij afgetakeld en op transport gesteld naar Duitsland, maar bij de glasfabriek in Leerdam blijven staan vanwege transportproblemen door het grote gewicht.

In 1948 is hij gelast bij de RDM. Hierbij is een deel van het gotisch randschrift onleesbaar geworden.

"Ic hiet Katrin en bid God, dat hi ten Bril bewart"....."ghi heren machtich, blift eendrachtich doe di dat so sel u stat wel staen in vreden"........

In 1973 werd de klok weer opgehangen met een elektrische luidinstalatie. De Butendicc kreeg bij de restauratie van 1999 een extra luidwiel en kan nu ook met de hand worden geluid door 4 luiders tegelijk.


De Butendicc slaat de hele uren.

De Crans is een wachtklok, gegoten door Ciprianus Crans te Amsterdam in 1744. Hij is 1.10 m doorsnee, weegt 850 kg en heeft toonhoogte f.

Er zijn wapens van twee burgemeesters op aangebracht. Hij werd geluid bij aanvang en einde van de werktijden en gaf het middernachtelijk uur aan. Ook werden zo de wachten bij de poorten geregeld.


De Crans wordt geluid door 2 luiders tegelijk.

De Bakker was oorspronkelijk de halfuursklok. Hij is gegoten in 1773 door Pieter Bakker in Rotterdam. Hij weegt 636 kg en heeft een diameter van 84 cm en toonhoogte B. In 1979 is de klok, omdat hij is uitgesleten, een kwartslag gedraaid en opnieuw opgehangen.


Hij is door één luider te luiden en fungeert niet meer als halfuursklok.

Het Uurwerk en Speeltrommel

De toren kreeg in 1578 een uur- en speelwerk , zes jaar na de inname door de 'watergeuzen'. Het speelwerk kreeg 12 klokken. 

Pas rond 1600 wordt het mogelijk de klokken handmatig te bespelen en is er sprake van een carillon of beiaard.

De klokken werden in 1660 vervangen door klokken van de hand van gieter François Hemony, die de basis van het huidige carillon.

De klokken naast cabine west

De klokken boven de cabine oost

De klokken boven de cabine west

De oude Hemony-klokken op een rij

Details Hemony-klok

Het mechaniek van enkele klokjes

De speeltrommel, een grote smeedijzeren trommel waarop metalen strippen zijn bevestigd met daarin vierkante gaten.


Een “mechanische speelcomputer” uit 1578 gemaakt door

Zoals eerder geschreven, was er in de jaren ’70 geen geld genoeg voor twee basklokken.

De Stichting Voltooiing Carillon Brielle heeft zich er voor ingezet deze wens te gaan vervullen. Tegelijkertijd is het de bedoeling een nieuwe luidklok in de toren te hangen en een van de nieuwe basklokken voor het carillon als luidklok uit te voeren.

In 2010 is het 350 jaar geleden dat de Hemony-klokken in de Brielsedom kwamen te hangen. In dat jaar hoopt de stichting het carillon uitgebreid te hebben met een zware Bes- en Es-klok. Ook de pedaalstok voor de es-basklok zal dan aangebracht worden in het klavier. Het carillon zal dan uit 48 klokken gaan bestaan.

Vanaf de jaren ’70 telt het carillon dan 47 klokken, gestemd in zogenaamde middentoonstemming.

Daarbij waren aanwezig v.l.n.r:


M.L. Middelhoek, mevrouw Spoon, de heer Spoon,

de heer Bravenboer, de heer Van der Blink,

mevrouw Klok-van der Blink, mevrouw Waardenburg, de heer Tellegen, mevrouw Zwan,

mevrouw van der Blink en Cor van der Blink.

Aanvankelijk werd de tijd aangeven door slagen op de Catharina. Wijzerplaten waren er nog niet.

Dat kon ook niet omdat er geen uurwerk was. Dit kwam later, met wijzerplaten met slechts één wijzer, de kleine. Dit was voor die tijd nauwkeurig genoeg. Mensen keken niet op een paar minuten!

Wijnand Spoor verzorgde jarenlang het uurwerk en de luidklokken in de toren die werden aangedreven door gewichten die iedere dag opgehesen moesten worden.


Het zwaarste gewicht was 500 kg. en de lier waarmee het gewicht werd opgetrokken was een behoorlijk groot apparaat.

Zes jaar was Wijnand toen hij met zijn vader, die het "opwindrecht" overgenomen had van de heer Borstlap, voor het eerst de Catharijnetoren opklom. Voor een vergoeding van Fl. 2.50 per week moest hij dan de drie openbare klokken van den Briel opwinden, smeren en ander onderhoudswerk verrichten. De belangrijkste klok was die van de Catharijnetoren (iedere dag 150 treden op om bij de lieren te komen). Toen vader was gestorven heeft Wijnand het werk overgenomen. Iedere middag, tussen 12 en 13 uur (in de pauze van zijn werk bij bakker Ribbe) klom hij naar boven en draaide hij het grote wiel om het gewicht op te draaien. Eerst moest worden gecontroleerd of de klok gelijk stond. Daarvoor moest hij eerst naar het postkantoor in de Voorstraat waar men de juiste tijd had. Die tijd werd overgebracht op een zakhorloge waarmee de tocht naar boven, naar de lieren gemaakt werd. Stonden de wijzers niet helemaal correct, dan moesten ze worden bijgesteld.

Wijnand Spoor overleed in 1989 op 82 jarige leeftijd.

Op 23 april 2010 is het dan zo ver dat de Gildeklok ‘Barbara’ en op 29 april de Samenwerkingsklok ‘Concordia’ gegoten konden worden. Als laatste werd op 4 juni de Carillonklok ‘Cecillia’ gegoten.

NAAR: Tot slot

NAAR: De site inhoud

Het Briels Klokkenluiders Gilde is op 26 juni 1999 officieel geïnstalleerd door de toenmalige burgemeester van Brielle, mevrouw B.F.A. van der Kluit-de Groot. Het Gilde was echter al sinds 8 juni 1996 in oprichting. Sinds 9 maart 2001 is het een officiële vereniging met zo'n 35 actieve klokkenluiders. De kerngroep was vanaf het begin vastbesloten om te zorgen dat de klokken in Brielle weer met de hand geluid zouden kunnen worden. Daarbij werd niet alleen gedacht aan de drie luidklokken in de Sint Catharijnetoren, maar ook aan die van het Stadhuis, de Jacobskerk en de Bedevaartskerk. De groep maakte al geruime tijd een studie van het klokluiden. Ook verdiepte men zich in de historie ervan. Eén lid van de groep was zelfs de laatste die in Brielle nog handmatig de klokken van de Catharijnekerk voor de eredienst had geluid.

De kerngroep legde contacten met het Utrechts Klokkenluiders Gilde De UKG-deskundigen, de architect, de luidmeesters en het bestuur hebben adviezen gegeven. Sjoerd van Geuns, die als campanoloog ook adviseur is bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, heeft de klokken in Brielle geïnspecteerd en kwam tot de conclusie dat met enkele kleine veranderingen de twee kleinere klokken goed te luiden zouden zijn. De grootste klok had meer ingrijpende aanpassingen nodig. Alle drie de klokken kunnen nu weer met de hand worden geluid. De klokkenstoel is bij de restauratie van 2001 onderhanden genomen en is bestand tegen de belasting.

Ook de "Vrienden van het Brielse Carillon" staan het Klokkeluiders Gilde met raad en daad terzijde.

Het Brielse Klokkenluiders Gilde

Stichting Vrienden van het Brielsche Carillon

Brielle beschikt over een van de mooiste carillons van Nederland met een aantal oorspronkelijke klokken die al eeuwenlang in de 'Brielse dom' hangen. De klokken zijn lange tijd cruciaal geweest in het dagelijks leven van de Briellenaren, bijvoorbeeld voor het markeren van de tijd, het aan-kondigen van bijzondere gebeurtenissen en het waarschuwen voor gevaar. Maar de tijden zijn veranderd en de klokken krijgen tegenwoordig minder aandacht. 

 Om het carillon meer in de belangstelling te brengen is in 1995 door een aantal enthousiaste Briellenaren de stichting "Vrienden van het Brielsche Carillon" opgericht. De Stichting wil met de gemeente meedenken over:

  1. Het geven van informatie over de aard en de geschiedenis van het carillon.

  2. Het in authentieke staat brengen en houden van klokkenspel en mechaniek.

  3. Het organiseren van concerten en bespelingen.

De doelstellingen van de Stichting worden gerealiseerd door het uitgeven van publikaties, het geven van presentaties op evenementen, het werven van donateurs, het verkopen van cd's en foto's, het organiseren van concerten, het geven van demonstraties, het organiseren van bijeenkomsten en het onderhouden van kontakten met gemeentelijke en andere instanties.

Sinds 1989 is Peter Bremer stadsbeiaardier van Brielle. Peter Bremer studeerde bij Leen ’t Hart en Peter Bakker aan de Nederlandse Beiaardschool en behaalde daar in 1984 het diploma "uitvoerend musicus".

Een levend monument krijgt zijn voltooing

Dinsdag 5 oktober om 11.00 uur werd de eerste klok met een torenkraan omhoog gehesen, de andere 2 klokken volgden een uur later. De klokken van resp. 600kg, 1400 kg en 3000 kg zwaar werden aan de buitenzijde van de toren, 50 meter hoog, de Catharijnetoren in gehesen.

De nieuw klokken werden op 13 november 2010 officieel in gebruik genomen.

Achter deze unieke deurtje bevind zich het oude carillon en de speeltrommel.

Jan van Wassenburgh.  De speeltrommel is buiten gebruik gesteld.

Het begin   |   Het interieur   |   De klokken   |   Tot slot

BRIELSEDOM

&

SINT CATHARIJNEKERK

door oud-Briellenaar

Rens van Adrighem

De Klokkenzolder

De galmgaten boven de klokkenstoel