Rens van Adrighem
Rens van Adrighem

Door

Na de inname van Den Briel op de dinsdagavond van de eerste april, begonnen op de vroege morgen van de tweede april de geuzen de stad beter verdedigbaar te maken, door scheeps-kanonnen te plaatsen. Net buiten de Zuidpoort werden wat houten gebouwen in brand gestoken en in de polder van het Nieuwland werden bomen die het open schootsveld belemmerden, gerooid en  enkel houten schuren werden afgebroken. Er werd verwacht dat de Spanjaarden niet lang op zich zouden laten wachten.

De Spanjaarden lieten het er inderdaad niet bij zitten. Na bericht te hebben ontvangen van 'de invasie der piraten' reisde de graaf van Bossu, stadhouder van Holland en verantwoordelijk voor de verdediging, diezelfde nacht nog met 200 soldaten naar Maaslandsluis en riep de hulp in van het Spaanse garnizoen in Utrecht. Met een 25 vaartuigen zijn ze vanaf Maassluis overgevaren naar Geervliet.

Bij Geervliet, op de hoek van de rivier de Bernisse die naar Den Briel loopt, liet hij zijn schepen onbeheerd achter. De graaf van Bossu richtte de aanval vooral op het zuidelijke gedeelte van Den Briel, waar zich veel boomgaarden bevonden. De Spanjaarden verspreidden zich in de Nieuwlandse polder waar veel boomgaarden waren en begonnen verwoede gevechten. Daar werden ze met handgeschut begroet door de geuzen. De geuzen, niet ervaren in landgevechten, moesten na enige tijd wijken. Een andere groep trok op naar de Zuidpoort, maar daar werden ze met grofgeschut opgevangen. Er zat niet anders op dan zich terug te rekken.

Het was springtij waardoor de rivier hoog tegen de dijk stond. Rochus Meeuwisz. de stads-timmerman had een plan: „Als we de sluisdeuren weten open te zetten; ,,Het water heeft de geuzen hier gebracht, het water zal dan de Spanjaarden verdrijven!" Het had de afgelopen dagen veel geregend en het water stond hierdoor erg hoog. Op 5april dook hij het water in en ondanks een Spaanse kogelregen van musketvuur slaagde hij erin de sluis te bereiken en met enkele forse slagen de deur open te hakken. Het water gulpte de polder in waardoor de Spanjaarden gedwongen werden wadend door de drassige polder zich samen te trekken op de dijk. Lopend kozen ze via de Hossebosdijk het hazepad en vluchtte naar de plaats waar ze hun schepen hadden achtergelaten. Ze waren door al dat water praktisch afgesneden van hun aanvoerroute. Maar bij Geervliet aangekomen constateerden ze dat hun schepen in brand waren gestoken door de geuzen. Verslagen gingen ze lopend via Nieuw Beyerland naar Dordrecht.

EERSTELINGHE DER VRYHEYT

UITDAGING

Op een dag vroeg mijn vriend Ad Hoogerwerf: ,,Zou ja daar misschien eens een beeld van kunnen maken hoe dat op 5 april 1572 allemaal heeft plaatsgevonden, want daar zijn op een kaart van Den Briel uit 1560 en een tekening van het doorhakken van de sluis door Rochus Meeuwisz. geen weergaven van vastgelegd.

Dat leek mij wel een interessante uitdaging en beloofde hem daar mij te zijner tijd eens in te gaan verdiepen. In de maand juni van 2019 besloot ik er maar eens werk van te gaan maken. Ik zocht de historische beschrijvingen over dit belangrijke stukje Brielse geschiedenis op en de beelden van Den Briel in die bewuste periode.

Zaterdag 15 juni 2019 plaatste ik de ezel in de woonkamer en plaatste er het linnendoek van 65 x 81 centimeter op. Alles staat klaar om ‘de strijd’ aan te kunnen gaan. 

DE SITUATIE ROND 1560

‘INSPIRATIE’

No es nada!

Toen Alva het zonderlinge verhaal over de verovering van Den Briel hoorde

zei hij: ..No es nada!" (Het is niets). Maar toch is dit niets IETS gebleken;

Den Briel was .,de Eerstelinghe der Vryheyt".

TONEELSPEL OVER ROCHUS

In 1977 schreef ik het toneelspel ,,De zee en de wind, voor vijand en vrind’’.

Het werd ter gelegenheid van de 1 aprilfeesten, op 2 en 4 april opgevoerd in de Jacobskerk.

De Nieuwlandse sluis zelf is niet aangegeven op deze kaart van Jacob van Deventer van rond 1560 en is ook tegenwoordig nergens meer te bekennen. De sluis zal gesneuveld zijn bij de uitbreiding van de vesting. Waar hij precies heeft gestaan weet dus niemand.

Wel is bekend dat de sluis onder beheer van het ambachtsbestuur van Nieuwland stond.

Gezien dat Rochus volgens beschrijvingen er in slaagde onder een Spaanse kogelregen de sluis te bereiken, ga ik er voor het schilderij vanuit dat de sluis zich in de buurt van de neder-zetting/dorp Nieuwland zal hebben bevonden.

Om dit bijzondere- en bovenal belangrijke stukje Brielse geschiedenis met penseel en verf gestalte te geven gaan vele uren vooraf aan het bestuderen van beschikbare beschrijvingen en het weinige beeldmateriaal. Dit om een idee te krijgen hoe deze geschiedenis gestalte te geven.

Het is een héél bijzondere uitdaging omdat alles zo veel mogelijk moet ‘kloppen’

en niemand mij kan vertellen hoe het er precies uitzag.

Er zullen beslist momenten van twijfel en veranderingen zijn, want het maken van een schilderij is altijd een ‘gevecht’ wat ook wel ‘inspiratie’ wordt genoemd.

Voor mij is het een nieuwe uitdaging en een kwestie van het durven aan te pakken, er tijd voor te hebben, en te hopen dat het redelijk lukt met wat er

uit mijn hersenpan en penselen komt.

De heldhaftige daad van stadstimmerman

ROCHUS MEEUWISZ.

Jávea 15 juni 2019

BESCHRIJVINGEN EN BEELDEN

Nadat de geuzen in 1572 vrij makkelijk De Briel hadden ingenomen, begonnen zij met het vervangen van de Middeleeuwse stadsmuren door een moderne vesting.

Plattegrond met gedeeltelijke situatie van de muren en vesten in 1572. 

In die periode wordt de stad naar het oosten uitgelegd, waarbij de oude oostelijke gracht als binnenhaven wordt ingericht. De stad krijgt een nieuw oostfront, aangepast aan de situatie ter plaatse. Een nieuwe Kaaipoort wordt ten oosten van de oude gebouwd.

In 1540 bestaat het grootste gedeelte van de stadsomtrek uit muren met daarin poorten.

De vier hoofdpoorten zijn: de Noordpoort, Langestraatsepoort, Piermanswellepoort en de Zuidpoort. Aan de oostzijde nog twee kleinere uitgangen, waarvan één de oudste, de Kaaipoort is. De oostkant van de vesting rond 1572 nog verdedigd door aarden- en houten wallen.

Het proces van vernieuwing en vervanging duurde tot 1713. Voor de Noordpoort werd een bastionachtig buitenwerk aangelegd en in de daaropvolgende jaren werden twee schansen of forten aangelegd ter beveiliging van de mond van de buitenhaven. Aan de westzijde de schans Kleiburg met drie bastions en aan de oostzijde de schans Nieuweroord met  een bastion. 

NAAR:  Het Schilderij

Dat zal de Vierboet bij de Zalm zijn

Hossebosdijk
Bernisse

DE SITUATIE NA 1 APRIL

In het tijdvak 1618 - 1649 gaat men tot gedeeltelijke verbetering van de vesting over en wel volgens het acht-bastions-plan. Twee bolwerken, het Bleykersbolwerk en het Oranje-bolwerk worden voltooid. Na 1649 is voor de Langepoort nog een ravelijn aangelegd.

Rondom de poorten waren al indrukwekkende vestingwerken ontstaan. en een geprojecteerde uitbreiding in oostelijke richting. (1586)

Aan het einde van 1694 werd Den Briel op een ingrijpende wijze van nieuwe verdedigings-werken voorzien. De nieuwe vorm die de stad zou krijgen werd ontworpen door vesting-bouwers Willem Paen en zijn evenknie Menno van Coehoorn. De meeste stadsmuren werden afgebroken en vervangen door aarden wallen.

Slechts één stuk stadsmuur tussen Langepoort en Bastion VIII, is niet afgebroken maar met aarde bedekt en voor het grootste gedeelte nog in takt. 

Sinds 1713 is er weinig aan de vesting veranderd,

zodat de verdedigingswerken tot de belangrijkste van Nederland behoren.

Ik doe in elk geval mijn uiterste best.

In de Sint-Catharijnekerk werd in 1911 een glas-in-lood-raam geplaatst

met daarop een afbeelding van Meeuwisz. die de sluis kapot hakt.