Het staat, omgeven door een kleine gracht, op het Kruithuisbolwerk Bastion II, een van de negen bastions die de Brielse vesting telt. Het werd op veilige afstand van de huizen gebouwd, ‘achter de bomen van het Slagveld’, dat toen nog vrijwel onbebouwd was. Het bevatte toen het kruit voor de kanonnen en geweren en staat in een zogenaamd ‘hol’ bolwerk. Het was van oorsprong een gewelfde bunker met een rechthoekige plattegrond en is gecamoufleerd als een woonhuis, met een zadeldak tussen twee tuitgevels, die voorzien waren van een grijze buitenbepleistering, met in de voor- en achtergevel een getrokken blokkenverband met vlechtingen in de top.

De naar de stad gekeerde voorgevel had een deur in een voorportaal met links en rechts een kozijn met luiken die als ventilatie dienst deden. In de achtergevel zat op de hoogte van het gewelf ook een kozijn met een luik om te kunnen ventileren.

Het Kruithuis

Restauratie

Tijdens de restauratie van de wallen in 1975 is het hele pand gerestaureerd.

Het voorportaal werd verwijderd en er werden twee grotere kozijnen met luiken op de begane grond, en twee kozijnen met luiken op verdiepinghoogte geplaatst.

De buitengevels en steunberen werden gerepareerd en het zadeldak werd geheel vernieuwd en beschoten.

Opzoek naar aanwijzingen

B  Dat het gewelf vanzelf ingestort zou zijn is niet waarschijnlijk, want niets is sterker dan een

In 1960 ben ik voor het laatst in het kruithuis geweest. Eigenlijk was dat verboden, maar we wisten ons langs het hek met prikkeldraad over de brug te wurmen en naar binnen te gaan. Er lagen in de toen wit gekalkte gewelfde bunker spullen van de gemeente opgeslagen.


In de voorgevel waren de kozijnen naast de deur dicht gemetseld. Het kozijn in de achtergevel, aan de

Persoonlijke noot

Dat verhaal komt eigenlijk wel een beetje vreemd over, want het kruit lag opgeslagen in de gewelfde bunker met een afsluitbare ingang. Daar konden dus geen vonken bijkomen. En als je de vaten kruit in de gracht of vest gooit, mag je er van uitgaan dat ze blijven drijven waardoor ze door neerdalende vonken alsnog kunnen ontploffen. We zullen het echter met het historische verhaal moeten doen.

Op het Molenbolwerk, bastion I, had al sinds 1600 altijd een molen gestaan.

In 2010 was het precies twee honderd jaar geleden dat de korenmolen die daar toen stond verloren ging. In de nacht van 2 op 3 november 1810 werd de stellingmolen die daar stond door een felle brand verwoest.

Een enorme vonkenregen daalde over Den Briel neer tot zelfs op de klokkenzolder van de Brielsedom.

Molenbrand

Briellenaar Johannes Jongejan maakte dit schilderij van de brand.

Bijna ramp

Verschillende bestemmingen

De enige bestemmingen die bekend zijn, is dat in de jaren '90 en tot april 2005 het kruithuis door de Scoutinggroep Bas 't Hart in gebruik geweest is.

Het kruithuis na de restauratie in 1975.

Het heeft onder andere ook dienst gedaan als dierenasiel. In de achtergevel waren toen drie openingen gemaakt, zodat de honden in de buiten rennen konden gaan.

Het kruithuis in 1994 in de originele, grijsgestuukte hoedanigheid.

In 2012 is door een aantal enthousiaste Briellenaren het plan opgevat

een oudheidkamer/1 aprilmuseum van het kruithuis te maken.

Er is toen weer een nieuwe molen gebouwd, maar ook die brandde in 1882 af.

Toen was de exploitatie niet meer lonend dus werd hij niet meer herbouwd.

Bij restauratiewerken in 1973 trof men twee klompen steen aan: de ‘teerlingen’ (de fundering) van de standerdmolen die daar vóór 1696 heeft gestaan en toen is besloten weer een molen met de naam “Het Vliegend Hert” te verwezenlijken. En zo kreeg Den Briel in 1986 zijn Molenbolwerk met standerdmolen in oude glorie terug.

Door heldhaftige Briellenaren is Den Briel toen aan een enorme ramp ontkomen volgens de geschiedenis. In het kruithuis op bastion II lagen namelijk vaten kruit opgeslagen en die heeft men toen in allerijl in de gracht rond het kruithuis, of volgens een ander verhaal, in de vest gekieperd.

Nieuwe molens

Aan de achterkant van het kruithuis zijn op de foto duidelijk drie houten zitbanken waar te nemen geprojecteerd rond wat veel weg heeft van een grote zandbak.

Ook opvallend is het pad langs het bunkertje, naar de bovenkant van de wallen, richting zwembad en het Molenbolwerk.

Opvallend

De oudste gevonden foto uit 1938.

In begin jaren 2000 is het van origine grijsgestuukte kruithuis witgeverfd.

In 2009 was er een plan tot een openluchttheater aan de achterzijde van het kruithuis.

Het is niet doorgegaan.

door Rens van Adrighem

Bestemmingen na de restauratie

Uit verslagen van commissievergaderingen uit 2004 van de gemeente, blijkt dat er een plan was om een Johan Been-oudheidkamer in te richten in het kruithuis.

Dat heeft echter geen gestalte gekregen.

Het Kruithuis

Gebouwd op Bastion II in 1653 met de aanblik van een huis

als dekmantel van een gewelfde bunker die dienst deed als kruitmagazijn

en herinnert aan het garnizoensverleden van de vesting Den Briel.

De bijna 400 jarige geschiedenis van

C Op de linker foto is duidelijk te zien dat de kozijnen naast de deur hoger zijn dan voorheen en dat op de hoogte waar het tongewelf zat, ook twee nieuwe zijn geplaatst.

Het muuranker is verdwenen dat er samen met de aangebrachte kozijnen met luiken op kan wijzen dat tijdens de restauratie het gewelf weg was, of verwijderd is.

Het is ook niet voor te stellen dat het is weggehaald in verband met het mogelijk maken van andere bestemmingen.

Het laatste lijkt onwaarschijnlijk want het kruithuis is immers een historisch monument, en daar mag je in de regel niet zomaar delen van slopen.

Wel zeker is dat de stichting 'Het Vliegend Hert' het kruithuis tot 2012 als informatie-centrum in beheer gehad heeft.

A  Op de rechter foto is waar te nemen dat op het moment van de aanvang van de restauratie in 1975 het tongewelf vermoedelijk nog aanwezig moest zijn. Als het toen al weg was, zou door de deur-opening daglicht zichtbaar moeten zijn. Ook boven de ingang is een muuranker te zien dat op de hoogte van het gewelf zit.

Het gewelf mysterie

Het ‘verminkte’ interieur

In 2013 kwamen mij deze foto’s van het interieur onder ogen. Daarop is te zien dat het eeuwen oude tongewelf, dat rustte op de zware en van schuine steunberen voorziene zijgevels, niet meer aanwezig is. Vreemd, want het is toch een belangrijk, historisch en uniek monument van bijna 4 eeuwen oud.

gewelf. Het kan zijn dat het gedeeltelijk ingestort was, waardoor het geheel verwijderd moest worden en dat er geen geld was het opnieuw op te metselen. De stapels puin naast het voorportaal geven de indruk een gedeelte van het gewelf te zijn.

Bij navraag in het Streekarchief antwoordde archivaris Aart van der Houwen:

Een zeer verrassende verklaring, want je gaat er vanuit dat de monumentencommissie er op toeziet en er voor zorgt dat monumentaal erfgoed in originele staat gehouden wordt. Dat is dus bij dit eeuwenoude unieke pand niet gebeurd. Temeer omdat er op het gewelf makkelijk een verdieping gemaakt had kunnen worden, waardoor het gewelf gewoon behouden had kunnen blijven. Bovendien was dan de beschikbare ruimte bijna verdubbeld. De hoogte die de ruimte nu heeft geeft dat niet.

Dit was de reden, om aan de hand van oude foto’s eens te gaan uitzoeken hoe het gekomen is dat het gewelf verdwenen is.

CONSTRUCTIETEKENING VAN HET KRUITHUIS

Detail van een ingekleurde prent van Isaak Tirion uit 1743

waarop duidelijk

het kruithuis

is aangegeven.

Het is jammer dat de aanzet van het gewelf in de voorgevel in zijn geheel is verdwenen.

Aan de achtergevel is de ronding wel waar te nemen, maar waarom niet op zijn minst een stukje gewelf behouden? Aan de zijgevels is nog maar net het begin van de ronding te zien.

Met dank aan het Streekarchief Voorne Putten en Rozenburg

Archivaris Aart van der Houwen

en Ad Hoogerwerf.

Het tongewelf van het kruithuis is bij de restauratie in 1975 weggenomen en toen is ook het dak vernieuwd en beschoten. Bij de restauratie heeft men er feitelijk een leuk huisje van gemaakt dat voor meerdere doeleinden gebruikt kon worden; daarvoor zijn ook wat ramen geplaatst die er eigenlijk niet in horen te zitten.

Het Kruithuis is sinds begin jaren ’70 door het verwijderen van het tongewelf

niet meer de dekmantel van het uit 1653 zo unieke bouwwerk

waarvan geen tweede te vinden is.


Daarmee verdween een belangrijk onderdeel van dit bijna 400 jarige

historisch erfgoed van de vesting Den Briel.

Rens van Adrighem

Oktober 2013

Voor het laatst bijgewerkt in januari 2014

bovenkant van het gewelf was open, waardoor het daglicht naar binnen kwam.

Dat dichtmetselen zal er mee te maken hebben gehad dat het niet meer als kruithuis dienst deed.

Met de verklaring van de archivaris leek het er op dat het mysterie opgelost was. Niets is minder waar. Leen van Dijk, de aannemer die de restauratie van het kruithuis verricht heeft meld: ,,Toen we met de restauratie begonnen was het gewelf al ingestort, en de meeste stenen waren verdwenen. Het enige overgebleven puin hebben we toen links en rechts van het voorportaal opgestapeld.’’ Op bovenstaande foto’s is dat goed te zien.

Joost Peeren is begin jaren ’70 nog in het kruithuis geweest, en toen zat het gewelf er nog gewoon in. Het zal dus in de eerste jaren van 1970 ingestort of gesloopt zijn.

Raadselachtig

Het instorten van het gewelf kan praktisch uitgesloten worden, want dat kan alleen gebeuren wanneer de druk op de draagmuren te groot wordt en gaan wijken, maar die stonden nog gewoon overeind. Het is bovendien erg bevreemdend dat de stenen van het gewelf afgevoerd zijn.

NAAR: Site inhoud

Januari 2014 kreeg ik de begrotingen voor de verbouwing onder ogen, waardoor er toch wel enige duidelijkheid over het verdwijnen van het tongewelf valt op te maken.

Opheldering?

Er werd dus besloten tot het uitbreken van het restant van het gewelf. Onbegrijpelijk, omdat het Kruithuis een bijzonder historisch gebouw is dat door het niet restaureren van het gewelf, haar historische waarde verloor.